Slakken in en uit de tuin

Ik wil vandaag eens inzoomen op slakken in de moestuin. De schrik en plaag van elke tuinder.

Ik heb dit voorjaar al een aantal keer de vraag gekregen "Tamar, wat doe jij tegen slakken? Wat helpt het beste tégen slakken in de (moes)tuin?"

Voordat ik hierop antwoord, eerst wat meer over de slak. Want als je een vijand hebt, moet je hem kennen om te kunnen bestrijden. Toch?!

Slakken of buikpotigen zijn weekdieren. De gespierde onderzijde van het langwerpige lichaam, de buik, zorgt voor de voortbeweging.

Het lichaam van een slak bestaat voor het grootste deel uit water. De slijmerige huid zorgt er bij landslakken voor dat ze niet uitdrogen. De belangrijkste functie van het slijm is echter de voortbeweging. Het zorgt er voor dat de weg geplaveid wordt, waardoor het

dier zich al glijdend gemakkelijk kan voortbewegen. En als een slak verticaal moet bewegen, wat meer grip vereist, wordt een ander soort slijm afgescheiden.  Dit glinsterende slijmspoor zorgt er ook voor dat je precies weet dat er slakken in je tuin zijn (geweest).

De meeste soorten slakken leven in zee, een deel leeft in zoet water. En dan, als grote uitzondering voor weekdieren heb je ook nog landbewoners. Helaas voor ons moestuinders...... Slakken kun je grofweg indelen in twee groepen:

• slakken met een huisje (huisjesslakken)
• slakken zonder huisje (naaktslakken)

Natuurlijk zijn er nog veel meer indelingen, kijkend naar hoe slakken ademen, wat slakken eten en ook in eetbare slakken voor de mens. Maar dát laat ik heel graag aan anderen over.......

Lang niet alle naaktslakken leven bovengronds. Sommige tuinslakken leven ook ondergronds en vreten dan aan wortels en knollen.

Slakken zijn erg gevoelig voor de vochtigheidsgraad in hun omgeving,  maar ook licht, temperatuur en het zoutgehalte zijn erg belangrijk voor een slak.
In mijn moestuin gebruik ik loopplanken om overal te kunnen komen. Daaronder blijft het donker, vochtig en beschut. Draai ik zo'n plank om, dan zie ik slakkenslijm  en heel wat slakken, klein en groot zitten. Zie je ze in de rondjes?!
Dit is dus een heel klein stukje plank en zo heb ik wel tien planken in de tuin.

Slakken hebben een rasp-achtige mond die bestaat uit vele duizenden kleine hoornachtige tandjes. Hiermee worden dunne laagjes weefsel van het voedsel geschraapt. De grootte, vorm en aantal tanden is dan ook aangepast op het voedsel van de slak. Jammer is dat! Slakken in de moestuin hebben dus speciaal aangepaste sla- en kooltandjes..... :(

Om het nog erger te maken: slakken leggen per jaar zo'n 600 eitjes. Daar hebben ze niet eens een andere slak voor nodig, want de meesten zijn tweeslachtig.

Ze leggen hun eitjes in groepjes van 15 tot 50, in de bodem of onder plantafval. De eitjes zijn rond, enkele millimeters in doorsnede en doorzichtig. De eitjes komen uit als het lekker warm en vochtig is. Maar tot het zover is kunnen ze een lange periode overleven.

In een 'normaal' jaar zijn er twee generaties slakken. Maar tijdens natte zomers worden dat er makkelijk drie of vier.

De grootste vijand van de slak is misschien wel de moestuinder, alleen zit die soms met de handen in het haar.

Hoe bestrijd je slakken in de tuin, zodat je zelf nog een ongeschonden slakropje kan oogsten?

Om nog maar niet te spreken van Chinese kool of basilicum.......

Natuurlijke vijanden van landslakken zijn vooral vogels en dan met name lijsters. Ik moet zeggen dat mijn eigen kippen er gewoon hun neus voor optrekken. In ieder geval voor zo'n dikke naaktslak. Die laten ze liever liggen.

Sommige slangen en hagedissen eten slakken, waaronder de in Nederland voorkomende slangachtige hazelworm.. Duizendpoten, kikkers, padden en egels lusten graag slakken.  Sommige dieren eten het liefst naaktslakken, andere hebben liever huisjesslakken, zoals mijn kippetjes.

Deze dieren kun je natuurlijk proberen hartelijk welkom te heten in je tuin en ervoor te zorgen dat ze ook blijven. Zo hadden we op de wijktuin een egel rondlopen. Maar volgens mij kon die de slakkenhoeveelheid van vorig jaar niet aan. Of de egel lust geen naaktslakken. Lijsters lokken in je tuin lukt alleen als je dicht struikgewas of een bosachtige tuin  hebt. Hoe onopvallender de plek, hoe beter voor een lijsternestje.

Een egelvriendelijke tuin, een aantrekkelijke plek voor hagedissen en lijsters maken..... dat kan niet in elke tuin, maar is wel een beginnetje.....

Wat kun je nog meer doen om slakken te bestrijden?

Alle tips die ik tegenkom en ook zelf geprobeerd heb, kun je onderverdelen in vier categorieën:

1. Maak je moestuin onaantrekkelijk voor slakken
2. Lok de slakken en vang ze
3. Hou ze tegen, door barrières
4. Maak ze dood

1. Zet minder aantrekkelijke planten in je tuin. Daar komen geen slakken naar toe. Slakken hebben een hekel aan munt, venkel, geraniums, knoflook, tijm en vingerhoedskruid: daar blijven ze vanaf. Vandaar dat er in mijn kruidentuintje weinig slakken te vinden zijn. Munt zet ik nu echter ook op verschillende plekken in de moestuin......
   Moestuinbakken zijn beter bestand tegen slakken dan de gewone moestuin en vooral beter te beschermen tegen slakken. Zie ook punt drie. Maar dan moet je niet het jaar rond uit je tuin willen eten ;) Dan heb ik in ieder geval te weinig tuinoppervlak.
   Zorg ervoor dat het grondoppervlak droog is in je tuin, beperk het vocht. Dit kan natuurlijk maar ten dele. Als het regent kun je er niets tegen doen. Slakken gedijen op vocht en zullen dan ook meer te voorschijn komen. Maar bij water geven moet je zuinig zijn en alleen de planten water geven die het nodig hebben.
   Je kunt ook houtsnipperpaden aanleggen of paadjes van grind of schelpen. Dit kan ook rondom de planten zelf. Als het niet hoeft, gaat een slak daar liever niet overheen. Denk bij deze tip verder dan alleen dit jaar. Wat zijn je plannen voor volgend jaar? Wil je dan dezelfde paadjes en anders: hoe krijg je weer 'schone' grond om opnieuw te gaan zaaien?
   
   Houd je planten in de gaten. Zie je vraatschade of glinsterende slijmsporen, grijp dan in. Hoe sneller je erbij bent, hoe beter.
   
2. Slakken kun je bewust lokken met iets wat ze heel lekker vinden.
   In elk artikel over slakkenbestrijding lees je over het bakje met bier dat je moet ingraven. De beesten vallen erin en verdrinken. Dat is tenminste de bedoeling. Bij anderen kan dit best werken, maar bij mij doet het dat niet!  De bedoeling is dat je de bierval 's morgens en 's avonds controleert en regelmatig ververst. Heeft iemand daar goede ervaringen mee? Sommige slakken gaan nóg vrolijker en beschonken, gewoon door met plantjes oppeuzelen.
   Je kunt bewust bepaalde planten neerzetten en als feestmaal voor de slakken houden. Laat ze dan maar één plant kaal vreten, als de rest maar blijft staan. Dit kun je doen met Chinese Kool of Hosta. Het probleem bij mij is, dat slakken niet zo 'plantvast' zijn en gerust nog even de buurkrop andijvie of de hele rij kolen tegelijk aanvreten..... Zo had ik eens 83 Chinese kolen, waarvan ik er toch wel twintig hoopte te kunnen oogsten. Maar nee, mijn oogst bestond uit één (!) Chinese kool......
   Lokken met bijvoorbeeld een meloenschil kan ook. Ze vinden de geur heerlijk zoet en eten alle restjes vruchtvlees plus de schil op. Ze zitten eronder als schuilhut.....  en 's avonds pluk je ze daar vandaan en verwijder je ze uit de tuin.
   Wat werkt met meloen, kan zelfs met een bananenschil, halve sinaasappel en ander fruit. Deze tip ga ik dit jaar nog proberen....... Ben benieuwd!
   Paneermeel en legmeel (kippenvoer) vinden slakken zo mogelijk nog lekkerder. Hier kun je ze goed mee lokken.
   Probleem is als je ze gaat voeren, dat er waarschijnlijk meer slakken zullen komen. Misschien gaan ze zelfs meer eitjes leggen in deze 'rijke' vruchtbare omgeving.  maar vervolgens moet je ze blijven weghalen. En zet je ze niet ruim twintig meter verder neer, dan zijn ze er vrolijk de volgende dag weer. Met een slakkengangetje, dat wel, maar ze komen.
   
3. Werp barrières op, zodat de slakken helemaal niet komen bij je plantjes. Dit klinkt goed en wordt door tuinders ook volop gedaan, maar wat werkt nou echt geweldig en afdoende?
   Bij slakken in huis is een laagje zout strooien heel effectief, daar kan het weekdier de slak, echt niet tegen. Maar zout in de tuin strooien is zeer schadelijk voor de bodem en voor bepaalde planten. Dus wat kun je gebruiken als barriere?
   Eierschalen rondom de plantjes....... dat werkt niet!
   Andere barrières van scherp materiaal zoals dennennaalden, schelpengrit, cacaodoppen..... werkt ook niet echt!
   Kopertape bevat giftige stoffen voor een slak en daar zal 't ie echt niet overheen gaan. Dit heb ik nog nooit geprobeerd en als kanttekening zou ik zetten: komt er niet ook wat kopergif in de bodem?
   Je kunt koffiedik strooien, de geur vinden slakken niet fijn. Maar ik ken deze tip vooral als tip tegen katten die in je tuin komen  poepen.
   Twee jaar geleden is er een speciale slakkenborstel op de markt gebracht. Slakken zouden hier nooit overheen durven kruipen..... Maar ja, de praktijk blijkt nog weerbarstiger dan die borstel.
   
   
   Zet slak-aantrekkelijke plantjes in een plastic omhulsel. Hier kunnen slakken moeilijk bij komen. De randen zijn te glad en zeker als je deze bakjes ook nog eens insmeert met vaseline. Gebruik bijvoorbeeld lege limonadeflessen (zonder statiegeld!) waar je de bodem uitknipt of plastic toetjesemmers. Helemaal afdoende is deze tip echter ook niet. En nogal arbeidsintensief als je een wat grotere tuin hebt.
   Ik ben benieuwd hoe het mijn krantenpapierpotjes vergaat (zie foto).
   Tegenwoordig is er ook slakkenschrikdraad..... 69 euro voor 20 m...... Ik weet wel wat dan goedkoper is: je groentes kopen of toch zelf verbouwen ;) Het moet wel leuk blijven!
   Wel eens gehoord van Nematoden? Dat zijn piepkleine aaltjes die in de grond op zoek gaan naar slakken, binnendringen bij de slak en zich daar voortplanten.
   Ze parasiteren op de slak, die daardoor stopt met eten en sterft. Ze werken vooral goed tegen naaktslakken omdat deze zich overdag op of onder de grond schuilhouden.
   Puur natuur dus: keihard! Ik heb het nog niet geprobeerd, maar kwam het op verschillende plekken tegen. Het klinkt goed, het lijkt logisch en wat ik erover lees: het werkt! Als ik het ga gebruiken, laat ik het hier weten.
   
4. En als laatste, maak de slakken (zelf) dood. En hoewel ik al jarenlang vegetarisch eet en ik nooit een slak op mijn menu zal zetten, ben ik nou niet teerhartig als het gaat om mijn slijmerige vijand uit de moestuin. Een dode slak is weer een plantje meer in de moestuin. De meest 'vriendelijke' manier om slakken te doden, is om ze in te vriezen. De dieren zakken langzaam weg in een rusttoestand, en vervolgens bevriezen en sterven ze. Ik heb wel een extra vriezer in de schuur staan, maar die is niet bepaald voor de slakken bedoeld. Slakken kun je ook voeren aan dieren (zie hierboven). En je kunt ze in de groene container gooien, waar de vuilophaaldienst het werk voor je afmaakt.
   Je kunt ze verdrinken.
   Gebruik geen zout, dat is enorm pijnlijk en gemeen. Een slak wordt langzaam van binnenuit weggevreten, wat je kunt vergelijken met zoutzuur op je huid.
   En slakken gif? Je hebt slakkenkorrels in rood en groen (wel of niet waterbestendig) en je hebt ze zogenaamd biologisch oftewel gezond. Maar gif is gif en wat je op de bodem rond je plantjes strooit, trekt ook in de bodem, komt in het grondwater terecht waar vervolgens de plantenwortels het opnemen.  Gevolg: je sla of andijvie of welke groente dan ook, bevat een klein beetje gif. Koop dan maar gewoon je groentes bij de supermarkt en doe dit vooral niet biologisch!
   Nee, een bewuste moestuinder gebruikt toch geen gif bij z'n plantjes?! Bovendien, denk verder: slakkenetende vogels of andere dieren krijgen al dat gif ook binnen en zo komt het hoger in de voedselketen terecht waar het zorgt voor problemen. Niet doen dus! 

Het beste is om verschillende van de hierboven geschreven tips te combineren tegen de slakken in je tuin.

Maar als ik de vraag krijg: "Tamar, wat werkt het beste tegen slakken? Hoe krijg je ze weg uit je moestuin?" geef ik meestal het simpele, doch irritante antwoord: "Er bestaat geen afdoende middel tegen slakken, anders zouden ze nu niet meer bestaan, toch?!"

Maar kies gerust een ander antwoord uit bovenstaand verhaal.
En probeer niet om slakken volledig uit te roeien, dat lukt toch niet!
Combineer een aantal maatregelen die eenvoudig  zijn en bij je passen. En wees tevreden met een relatief succes - een 'aanvaardbare plaagdruk'.

En vergeet dit jaar niet, ondanks slakken, te genieten van je moestuin!