Kan ik het bij-houden?! (3)

Oh nee....  ik ben ingewijd dit jaar en heb mijn eerste bijensteek gehad! En wat ging dit onhandig, zeg!

Wat je moet doen als je door een bij gestoken wordt, waarom ik  een geitenwollensokken-imker ben geworden en wanneer je echt allergisch bent, lees je verderop.

Het bijenvolk

Als je al even meeleest, weet je dat ik dit jaar drie volken heb. En dat wil ik ook graag zó houden.

Er zijn imkers  die hun bijen(volken) namen hebben gegeven. Als je me een beetje kent, verbaast het je misschien dat ik geen namen heb verzonnen voor mijn volken. Maar nee, op de voorkant van het bovendeksel staat alleen een cijfer: volk 1 - 3 - 5

Vijf werd me te veel werk, maar met drie volken is het goed te doen! 

Volk 5 staat gewoon in de achtertuin bij een gezin hier in de straat. 

Volk 1 en 3 staan bij mijn moestuin. Ook eigenlijk achterin een tuin, een straat verderop.

Volk 1 en 3 heb ik ooit van een collega imker gekregen toen ik net begon, het zijn Buckfast bijen.

Volk 5 is een 'kindje' van een door mij geschepte zwerm: mijn  allereerste volk.

Er komen drie bijenrassen in Nederland voor, elk met unieke eigenschappen. 

• Buckfast-bijen
• Carnica-bijen
• Zwarte bij.

Volk 5 is een samenraapsel van allerlei soorten bijen. Ik zie heel donkere (zwarte) bijen, maar ook lichtgekleurde, misschien wel Buckfastbijen.

De koningin of moer is de moeder van het bijenvolk. Maar alle bijen zijn niet precies gelijk.

Ze zijn halfzusjes van elkaar....

Over de bijtjes & de bloemetjes, maar dan zonder bloemetjes...

Een koningin kan vijf jaar oud worden. En dat is oud vergeleken met werksters die  maar 6 weken worden. Ze komt nooit uit de kast, behalve wanneer ze heel jong is...
Als ze 5 of 6 dagen oud is, gaat  ze op bruidsvlucht. Ze vliegt naar een darrenverzamelplaats, hoog in de lucht. Daar laat ze zich door verschillende darren - 15 tot wel 25 - bevruchten. Het sperma slaat ze op in een soort spermatank, waar ze haar leven lang genoeg aan heeft.

Vlak voor ze eitjes in de juiste cellen voor werksters legt, bevrucht ze de eitjes. De darrencellen  die groter zijn, krijgen  een onbevruchte eitje. 

De dichte, platte cellen die je bovenin op de foto ziet, zijn cellen met werksterbroed. 

Ze bevatten een vrouwelijke pop.

In de bolle cellen onderaan bij de foto, zit darrenbroed.

Regelmatig zie ik tijdens controles het wonder van het uitkomen van een bij.

Hier op de foto kruipt een fonkelnieuwe, net ontpopte dar uit zijn cel. 

Darren zijn eigenlijk alleen goed voor de voortplanting. Ze verzamelen  geen voedsel (nectar of stuifmeel), ze bouwen geen raat,  ze maken niet schoon.... kortom: het zijn opeters. Maar toch zijn het graag geziene gasten. Ze mogen zelfs in een ander volk binnenkomen, wat bij vrouwelijke bijen not-done is.

Het hoogste doel in het darrenleven is paren met een koningin. Wanneer ze dat gedaan hebben, wordt dat gelijk hun dood, want hun hele 'bevruchtingsapparaat' stulpt na het paren uit hun lichaam.

Tja....  je kunt ook op andere manieren dood gaan. 

Een bijenvolk is dus allemaal familie van elkaar, met één moeder.

Maar niemand weet met welke darren de koningin allemaal gepaard heeft....

Tenzij..... je dat precies kunt regelen op een afgelegen of afgesloten plaats.

En dat gebeurt....

Op de waddeneilanden kan dit wel, omdat darren er niet van houden verder dan 3 km over zee te vliegen.

Zo is er op Ameland een bevruchtingsstation voor Buckfast bijen  en op Schiermonnikoog  is er een bevruchtingsstation voor Carnica bijen.

Hier worden raszuivere koninginnen en raszuivere volken gekweekt.

Niet alleen honden, paarden en andere boerderijdieren hebben een  stamboom, bijen dus ook.

En het is mogelijk om koninginnen te kopen, een echte raskoningin! Ik heb het  nog nooit gedaan....

Bij mijn bijen zie ik duidelijke verschillen in karakter.

Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met het soort bijen dat ze zijn.

Zo staan Buckfastbijen bekend om hun rustige aard, hun zachte karakter en hun grote bouwdrift. Tegelijk hebben ze niet zoveel zwermneiging en verzamelen ze veel voedsel. Ideale eigenschappen voor een stadsimker.

Maar er zijn ook onbekende eigenschappen, omdat ik een derde generatie koningin heb en niet weet met welke darren zij heeft gepaard.

Volk 1 en 3 zijn rustig.... en dat is fijn voor mij om in te werken. Ze bouwen hard, maar niet allemaal even netjes, ze verzamelen genoeg voedsel en ze vertonen in deze tijd van het jaar natuurlijk voortplantingsgedrag.... Niet te enthousiast, maar het zit er wel in.

Volk 5 is een ander verhaal. Ze hebben geen stamboom, zijn gewoon een samenraapsel van allerlei soorten bijen. Ik heb mijn eerste bijenvolk als zwerm geschept en als imker weet je dan nooit precies hoe de bijen zijn. Dit is een kindje van mijn eerste volk. Ze zijn niet echt rustig. Als ik een kijkje kom nemen wordt er extra hard en druk gezoemd, ze vliegen om mijn hoofd heen en zien me liever gaan dan komen. Ze kunnen soms wat stekelig zijn....

Door hun extraverte houding zijn het ook ontzettend ijverige voedselverzamelaars. Er komt onwijs veel nectar en stuifmeel bij ze binnen. Het is een feest om te kijken hoe hard ze nu weer hebben gewerkt. En ze bouwen niet alleen hard, maar ook heel netjes.

Volk 5 staat apart van de andere volken... gewoon in de achtertuin van een gezin hier in de straat. En hun kinderen en buren? Die hebben nergens last van.... Dát is dan weer mooi van deze drukke zoemers....

Ik vind het bijzonder om de verschillen te zien en merken als ik in de bijen werk.

Als ik de kast opendoe,  praat ik met 'm'n meisjes'... ik moet hen - en ook mezelf - even gerust stellen.

Vorige keer heb ik al geschreven hoe een volk zich wil voortplanten.... dit is de tijd! En als ik dat wil voorkomen (...) dan moet ik regelmatig even een kijkje bij ze nemen.

Een bij ontwikkelt zich volgens vaste stadia.

1. ei
2. larve
3. pop
4. bij

Per soort bij: werkster - dar - koningin  is de lengte van het pop-stadium verschillend.

Het ei-stadium duurt altijd 3 dagen. Het larvestadium duurt 6 dagen maar dan komt het....

Een koningin komt al na 7 dagen uit haar pop. Totaal duurt het dus 16 dagen en dan kan er een nieuwe moer zijn.

Een werkster blijft 12 dagen in haar pop voordat ze eruit komt.

Een dar heeft wel 15 dagen nodig om te verpoppen.
In het schemaatje hiernaast zie je het in een oogopslag.

Bij de werksters is er niets aan de hand. Dat gaat allemaal prima.

Als er een nieuwe koningin in de maak is, moet ik er tijdig bij zijn, want dan kan ik voorkomen dat ze uitkomt, als dat nodig is.

En bij darren is het belangrijk om te zorgen dat er niet teveel darren komen, omdat dit gepaard kan gaan met een heel vervelende bijenziekte....  de varroamijt.

Hele volken kunnen door deze nare mijt, die parasiteert op de bijen, verzwakt raken en zelfs dood gaan.

In 1983 zijn deze mijten voor het eerst in Nederland aangetroffen en horen deze varroamijten er een beetje bij. Maar het mogen er niet teveel worden. Omdat darren lang in hun pop zitten, is er een enorme groeikans voor deze varroamijten die zich voortplanten in een (darren)broedcel.

Dat is de reden dat ik darrenbroed, als het allemaal bij elkaar op één raam zit, uit de kast haal. Misschien zielig voor al die darren, maar beter voor het hele volk dat deze besmette darren niet uit komen. 

Eén manier om varroamijtbesmetting in te dammen is om darrenbroed te verwijderen uit de kast.

Ik hang het raam in een boom en laat meesjes of andere vogels het leegpikken. Zij kunnen het weer gebruiken als voedsel voor hun jongen. Zo past het toch in de kringloop van de natuur.

Imkerperikelen

Tja... ik ben alweer gestoken....
Dat gebeurt me als imker gemiddeld zo'n 10 keer per jaar....
Maar deze keer was het niet eens toen ik in de bijen aan het werk was.

Ik was onkruid aan het weghalen, extra vroeg in de ochtend zodat de bijen nog binnen zouden zijn
 en ik vlak voor de kast aan het werk kon.

Maar toen ik een handvol onkruid wegtrok onder de kast vandaan, voelde ik een steek.
Hè.... zat er een brandnetel tussen? Maar nee, deze steek voelde feller.
Ik keek naar mijn vinger en zag een zwart stekeltje en toen ik goed keek
zat er ook een wit klein zakje aan....

Een bijenangel met gifblaasje eraan.  Om het zeker te weten keek ik tussen het onkruid...
inderdaad, daar zag ik een verzwakte bij. Ze had de nacht onder de kast doorgebracht,
maar had nog één opleving. En dat was precies toen ze mijn vinger zag!

Hier zie je een bij die heeft gestoken. Linksonder het zwarte angeltje.

Daaraan vast het gifblaasje en het gele wat je ziet is een deel van de ingewanden van de bij.

Soms stulpt dit ook naar buiten.....

Omdat ik nogal heftig reageer op bijensteken heb ik mezelf tot

geitenwollensokkenimker (leuk woord voor 'galgje')  benoemd.
Bescherming is het belangrijkst!
Naast mijn kap en handschoenen, ga ik niet meer op mijn slippertjes de bijen in.
Wanneer ik in mijn voet wordt gestoken, kan ik geen dichte schoenen meer aan en niet gewoon lopen.

Als ik gestoken word, krijg ik vreselijke jeuk, de steekplek zwelt op en breidt zich uit.
Vorig jaar werd ik in mijn duim gestoken en na anderhalve dag
was mijn onderarm opgezwollen tot aan mijn elleboog.

Toch ben ik (net) niet allergisch, volgens de indeling van Müller...

Müller, een arts,  heeft de reacties op bijensteken in vijf klassen ingedeeld: de schaal van Müller.

1. Er ontstaat een plaatselijke rode plek, die gepaard gaat met jeuk. Is na een dag of drie over
2. Er ontstaat een plaatselijke zwelling, die gepaard gaat met roodheid en jeuk, is na een dag of vier over 
3. Er ontstaat een rode plek en een zwelling die zich uitstrekt voorbij meerdere gewrichten. Het gaat gepaard met erge jeuk en duurt een dag of vijf
4. Er ontstaan meerdere reacties zoals bij punt drie, maar dan op afstand van de steekplek
5. Er ontstaat een allergische reactie: de bloeddruk daalt, de hartslag versnelt, de ademhaling gaat piepend, soms verliest het slachtoffer de controle over de blaas. Deze toestand kan tot bewusteloosheid leiden en is levensbedreigend. Dit wordt ook wel een anafylactische reactie genoemd.

De verschijnselen van schaal 1 t/m 3 zijn normaal en worden geen allergie genoemd. Maar in schaal drie wordt het je toch lastig gemaakt.....
Dat is de reden dat ik sinds vorig jaar toch allergiepilletjes in huis heb....

Vanaf schaal vier moet er een arts komen en is behandeling noodzakelijk, je kunt dan beter geen imker worden.

Het allerbelangrijkst om te doen als je door een bij gestoken wordt, is onmiddellijk de angel eruit halen. Want het gifblaasje kan nog zo'n paar minuten door pulseren en al het gif via de angel je lichaam in brengen.

Het is superbelangrijk om de steekplek uit te zuigen. Dit wordt natuurlijk lastig als je op een plek wordt gestoken waar je niet goed bij kunt, maar daar zijn speciale vacuümpompjes voor uitgevonden.

Gelukkig.... in mijn vinger kon ik de bijensteek deze keer zelf goed uitzuigen en dat deed ik zo goed dat ik er geen last van had. 

Maar misschien moet ik toch wat minder eigenwijs zijn en met handschoenen aan tuinieren.... ;)

Ik ben er dit voorjaar weer druk mee.... mijn drie bijenvolken.

Ik moest vooral heel veel schoonmaken.

Nog wat raampjes timmeren, was erin smelten en kamers klaarmaken.

Klaar om aan het bijenvolk te geven.

Elke keer schrijf ik op wat ik zie en doe en maak ik voor mezelf actiepunten.

En dat is verschillend bij drie totaal verschillende volken.

Volk 1 groeit heel hard, de moer is goed bezig en legt veel eitjes en de laatste keer dat ik binnenkeek, waren er zelfs geen lege cellen meer te  zien.

Wanneer ik naar de vliegopening kijk, is het er maar druk.

In tegenstelling tot het volk ernaast.

En ik dacht: zouden ze er nu al klaar voor zijn om te zwermen?!

Gauw maar een kijkje nemen....

Het volk staat op twee kamers: een broed - en een honingkamer. Ik gaf ze er een extra honingkamer bij. Die plaats ik onder de andere honingkamer want bijen werken het liefst bovenin. Zo maken ze eerst de ene kamer vol en daarna de volgende.

En een week later, hoewel het toen minder druk was, gaf ik er ook een complete broedkamer bij. Ik zette deze onderaan.

Bij volk 5 gaf ik er ook een tweede honingkamer bij door deze onder de eerste te schuiven.

 Omdat ze al zo ijverig waren, had ik weer even de spierballen van Peter nodig. 

Een volle kast kan zomaar 25 kilo wegen.... En van je af en omhoog tillen.... 

daar ben ik niet sterk genoeg voor.

Volk 5 had echter nog genoeg lege cellen over. Het lijkt wel of de koningin een beetje moe is....

 ik zag weinig eitjes.

Volgende keer maar weer extra goed kijken.

Hier zie ik door het gat in de dekplaat wel de ijver en bouwkunst van de bijen.

Waarschijnlijk zitten de raten al helemaal vol en bouwen ze omhoog, tegen het deksel aan.

En ook dat vullen ze met honing....

Na anderhalve week hebben de ijverige bijen van volk 5 al bijna 10 raampjes vol nectar verzameld.

Nu moet de nectar nog worden omgezet in honing.

Maar ik zie echt verschil met het weer.

Ik dacht dat de ijverige haalbijen van volk 1 de honingkamer ook vol zouden hebben, maar na een regenachtige en wat koelere week, was er beduidend minder voedsel binnen gekomen.  Logisch eigenlijk, maar tegelijk interessant om de weersomstandigheden terug te zien in het bijenvolk.

Bij volk 5 plaats ik een

bijenuitlaat. Bij volk 1 doe ik dit een week later.

Dit doe ik onder de bovenste, volle honingkamer.

Een bijenuitlaat is een soort doolhof voor bijen. Vanaf boven kunnen ze er in, 

maar ze kunnen niet meer omhoog.

Als ik de bijenuitlaat een week laat zitten, zijn bijna alle bijen uit de kamer weggegaan.

Dan kan ik zonder stress bij de bijen en zonder verlies van bijen, de honingkamer afnemen. 

Ik zorg dat ik zo snel mogelijk de lege raampjes weer terug geef aan de bijen, zodat ze ze opnieuw kunnen vullen. Nieuwe ruimte voor de bijen en de eerste honingoogst voor de imker!

Volk 3 is erg klein. Hoewel ik ze vorig jaar met veel voer heb ingewinterd, zijn ze nog lang niet op krachten. De moer legt wel eitjes, maar de kast is nog niet vol. Toch moet ik ook bij hen letten op speeldoppen. Willen ze een nieuwe koningin 'maken'? Is hun moer niet goed genoeg meer?

Zó blijf ik bezig en ik zal erover blijven schrijven....

Drachtplanten

Bijen vliegen op allerlei drachtplanten, maar het meeste voedsel halen ze van bomen. Bomen leveren zoveel bloemen met nectar of stuifmeel dat dit een rijke voedselbron voor bijen is. In de zomer wanneer de temperatuur hoog is en de dagen lang, kunnen bijen wel zo'n drie(!) km vliegen voor hun voedsel. Maar tegelijk zullen ze dit niet doen als het niet nodig is.

Op dit moment bloeit de meidoorn volop. Dit is de laatste grote voorjaarsbloeier voor de bijen.

Wist je trouwens dat de meidoorn  voor een groot deel ook voor mensen heel gezond is?

Ik probeerde het dit voorjaar uit en dronk een paar koppen meidoornbloesemthee.
 Lekker en gezond! Maar de rest laat ik lekker zitten voor de bijen.

Halverwege mei tot begin juni komt er een drachtarme periode of een drachtpauze.
De bijen kunnen dan minder voedsel vinden en moeten creatiever omgaan met het voorhanden zijnde voedsel.

Gelukkig is er middenin de stad voldoende verschillende aanplant....
 en anders hebben ze altijd mijn moestuin nog :)

Bijenwas

Met mijn overvloed aan bijenwas - die niet zo vaak verkocht wordt - maakte ik afgelopen weekend een paar potjes Calendulazalf (klik)

Ik had nog calendula-olie van vorig jaar staan, verwarmd met geraspte bijenwas krijg ik 

prachtige, goudgele zalf. Ik gebruik ze niet alleen bij brandwonden

- waarvoor ze heel genezend is - maar ook bij andere wondjes. 

Tevens gebruik ik ze als dagcrème......

Heerlijk!

Honing

Ja.... mijn honingvoorraad is al even op, maar er wordt superhard gewerkt door mijn bijenvolken en dat gaat dag en nacht door. Hoewel de bijen 's nachts als het te koel is, niet buiten de kast komen, wordt er binnenin gewoon doorgewerkt. Bijen verdelen de taken, ze slapen wel maar nooit allemaal tegelijk. Het binnenhalen van de nectar en het stuifmeel gebeurt overdag, maar het opslaan en verwerken kan prima 's nachts doorgaan. Nectar wordt door het toevoegen van enzymen via het lichaam van de bij en door verdamping, ingedikt  tot honing. Ja, bijen zijn super ijverig.

Als je al langer meeleest weet je misschien dat ik geen imker ben geworden omdat ik rijk wil worden van de honingverkoop. Ook eet ik zelf niet veel honing....
Nee, ik vind bijen horen bij de natuur, ze zijn nodig voor de bestuiving en daardoor passend bij een moestuin. Dan krijg je een echte win-win situatie. De bijen hebben meer voedsel, de tuinder krijgt meer opbrengst. En ik heb het gemerkt, de afgelopen jaren! De oude pruimenboom verviervoudigde haar  opbrengst, de appelboom kreeg ook pruimen (?) en ik had veel te veel courgettes waar ik toch uitbundig van genoot.... ik kan nog even doorgaan, maar dit is geen moestuinblog.

Kan ik bijen houden zonder honing te oogsten?
Bij de honingbij, de Apis Meliffera is dat eigenlijk niet mogelijk. Ze zijn erop gericht zóveel voedsel te verzamelen dat het teveel is voor hun eigen voedselvoorraad. Wordt er geen honing geoogst, dan wordt hun huis te klein.
Zouden ze in het wild leven in een holle boom bijvoorbeeld, dan worden ze al snel zó groot dat ze zich opsplitsen... maar dit opsplitsen in nieuwe volken kan bij wijze van spreken oneindig doorgaan....  tot een volk té klein wordt. Elk volk neemt als ze gaan zwermen een honingvoorraad voor 3 dagen mee...…. maar kleine volken zonder onderkomen en zonder voldoende eigen honingvoorraad overleven de winter niet.

Dus honing oogsten? Ja, dat kan. En dat doe ik zeker op een bijvriendelijke wijze. Ik neem honing weg, geef er weer ruimte voor terug. Hebben ze te weinig voedsel - wat ik natuurlijk probeer te voorkomen - geef ik ze extra voedsel in de vorm van honing. En dat gaat allemaal zonder dat de bijen ervoor moeten boeten, ze gaan door met hun werkzame leven.

Honing? Het is een kostbaar product... 

ik krijg al verschillende verzoeken van mensen die dol zijn op mijn honing. 

Als het bordje aan het hek hangt, heb ik weer honing.   

Nog heel even wachten..... Deze week ga ik de tweede honingkamer afnemen.

 Ik schat dat ik zo'n 30 liter vloeibaar goud kan oogsten, maar nog even geduld..... 

De bijtjes hebben zichzelf al bewezen en hun best gedaan. Nu ik nog....