donderdag 6 mei 2021

Bijenwas, wat doe je ermee?!

 Het is eetbaar, kneedbaar, waterbestendig, ruikt heerlijk, brandt helder en ga nog maar even door....
 Bijenwas is één van de meest nuttige producten ter wereld!!

Daarom nu even alle schijnwerpers op.... bijenwas!
Als imker heb ik al vaak over honing geschreven, maar nog niet over bijenwas. Eigenlijk is het een soort bij-product (...) waarvan sommige imkers niet goed weten wat ze ermee moeten.
Maar ik gebruik het graag, sterker nog: doordat ik ooit bijenwas nodig had, ben ik imker geworden,
maar dat is een ander verhaal ;).

Ik heb al jaren wasblokjes te koop, maar bijna niemand weet wat je ermee kan doen, daarom deel ik niet alleen meer informatie over dit super geweldige product, maar ook ideeën om je te inspireren!

Wat is bijenwas?

Van de bijna 20.000 bijensoorten die er bestaan, is de honingbij de enige die bijenwas produceert. 


Bijenwas is werkelijk een heel bijzonder product. Waar bijen veel moeite moeten doen om van nectar honing te maken - vooral in de hoeveelheid die past in een honingpotje - moeten bijen nog veel meer moeite doen om zelf bijenwas te produceren.  Honing is in de eerste plaats eigen voedsel van de bij, bijenwas is het wonder van hun eigen huis! Voor de productie van 450 gram bijenwas is  3,6 kilo honing nodig!! Deze honing had ook gebruikt kunnen worden om jonge bijen te voeden of op te sparen voor tijden van schaarste (in de winter). Bij het produceren van was verbruiken bijen veel energie.
Dit is de reden dat bijen ook regelmatig hun eigen was recyclen.
Bijenwas wordt gemaakt door werksters die 12 tot 18 dagen oud zijn. Hun lichaamstemperatuur stijgt wanneer ze veel energie verbruiken en daardoor is de bijenwas in hun lijfje vloeibaar. Iedere werkster heeft acht klieren onder aan haar achterlijf die was produceren. Iedere klier scheidt een flinter warme was uit die de vorm heeft van een schub en zo groot is als een speldenknop. Zodra de bijenwas de bij heeft verlaten wordt het hard. Andere werksters pakken deze was, kauwen erop met hun kaken tot het weer zacht is en bouwen er mee. 

De bijen creëren met hun kleine pootjes - vanuit het niets - de bijzondere zeshoekige cellen oftewel de zogenaamde honingraatstructuur. Dit is hun huis om in te wonen, de koningin legt er haar eitjes, waar vervolgens larven en poppen tot ontwikkeling komen. Daarnaast is de raat ook een voedselopslagplaats  voor nectar en stuifmeel.    Bijen zijn precieze architecten, de zeshoekige cellen passen perfect in elkaar, er past niets meer tussen. Elke cel komt samen op een hoek van 120 graden en iedere cel heeft exact dezelfde breedte. We noemen deze zeshoeksconstructie een hexagon en dit is niet toevallig zo. Op deze manier kun je met zo min mogelijk was - want het is kostbaar - zoveel mogelijk cellen maken. En deze constructie is heel stevig! Van karton worden deze zeshoeken nagemaakt en toegepast in lichtgewicht meubels en deuren. Zaag maar eens een (oud) Ikea tafeltje of een oude tussendoor open. De binnenkant is van karton in.... jawel: de stevige zeshoeksconstructie. 

Verse bijenwas is volledig wit van kleur en heeft geen geur. Wanneer bijen de was gebruiken door er bijvoorbeeld pollen in op te slaan of het te behandelen met propolis, krijgt het zijn goudgele kleur en karakteristieke geur.

Op deze foto zie je pasgebouwde raat: volledig wit van kleur en in de karakteristieke raatstructuur.    De bijen hebben hier bovenop een raam gebouw en niet erin. Als imker noem ik dit  'wildbouw' want op deze manier past het raam niet meer in de kast.

Bijenwas oogsten


En nu kom ik bij het verhaal hoe ik bijenwas kan 'oogsten'.
Ik pak natuurlijk niet zomaar wat bijenwas uit de kast, omdat ik het nodig heb! Dan zou ik hun huis, voedselopslag en babykamers kapot maken.
Op drie manieren oogst ik de bijenwas:

1. Tijdens een controle in de bijen haal ik af en toe wat bijenwas weg wat 'verkeerd' is gebouw, net naast het raam of op het raam. Of zoals op de foto hierboven waar bijen een beetje de kluts kwijt zijn en naast het raam hebben gebouwd.
Meestal zijn het kleinere stukjes. Hier schraap ik met de beitel  propolis en was van de afdekplaat (bovenkant) weg.
Deze meestal kleine stukjes was bewaar ik in een potje, soms druk ik het aan tot een bal. Deze bijenwas is  niet schoon, behalve als het nog wit van kleur is.

2. Het grootste deel bijenwas verzamel ik tijdens het honing oogsten en slingeren.
De honingramen zijn altijd verzegeld met dunne wasdekseltjes. Voordat ik honing kan gaan slingeren moeten deze wasdekseltjes eraf gehaald worden, oftewel: de honing wordt ontzegeld.
Deze dunne - met honing bedekte - was laat ik uitlekken en bewaar ik in een emmer.
Ik probeer er nog zoveel mogelijk honing uit te krijgen en pure was over te houden.
In de emmer zakt de (zwaardere) honing naar de bodem, waardoor de was bovenop ligt.
Dit is een eerste, grove scheiding. Maar nog lang niet voldoende

3. bijenwas wordt steeds donkerder van kleur naarmate ze ouder wordt.
Na zo'n drie tot vier jaar wordt het tijd om de inmiddels bijna zwarte raat om te smelten en de bijen nieuwe kunstraat te geven waarop ze weer kunnen uitbouwen.
Mijn ervaring is dat deze zwarte raat zó vervuild is, dat ik als kleine hobby-imker met onvoldoende professionele spullen deze was niet meer schoon krijg. Maar ik weet van professionele imkers dat ze deze was wel omsmelten en opnieuw kunnen gebruiken.




Bijenwas reinigen

Net geoogste bijenwas, kan ik nog niet gebruiken om er kaarsen van te maken
of gebruiken in verzorgingsproducten.....
Eerst moet de was gereinigd worden en dat is een tijdrovend proces.
Ik doe dit zelf en laat je zien wat daarbij komt kijken.

In de bijenwas bevindt zich naast restjes honing andere vervuilingen, zoals restjes
propolis, kleine deeltjes pollen of stuifmeel en restanten van cocons, deeltjes van dode bijen, mijten en uitwerpselen.
Deze kleine verontreinigingen wil ik eruit hebben en dat begint met het smelten van de bijenwas.
De smelttemperatuur van bijenwas ligt tussen de 64 en 70 graden.
Bij dit natuurproduct wordt eerder gesproken van een smelttraject in plaats van een smeltpunt.

Door bijenwas te verhitten kun je de stoffen gaan scheiden.
Eerst ga ik de bijenwas smelten in water. Dus niet au-bain marie, maar gewoon in bijna kokend water.
Gebruik altijd meer water dan bijenwas.
Bijenwas is licht en gaat - wanneer je het voorzichtig doet - bovendrijven.
Op de foto het proces en van links naar rechts en van boven naar beneden zie je:
de was opgeslagen in de emmer, de was in de pan waarbij ik een kookthermometer gebruikt.
Dit is belangrijk omdat de smelttemperatuur van was 70 graden is en hij mag ècht niet
verhit worden boven de 90 graden. 
Het is een rustig klusje waar ik wel bij moet blijven.
Ik zet een tweede pan op het vuur en wacht tot alle was gesmolten is.
Daarna is het belangrijk dat de was héél rustig aan afkoelt.
Eén pan zette ik in mijn hooimadam, een andere onder een dekbed in bed.

Neem hier echt de tijd voor, laat de was zo'n 12 tot 24 uur afkoelen.
Als het goed is gegaan, kun je de was uit de pan halen als een grote ronde koek.
De vervuiling is naar onderen gezakt en de bijenwas is boven komen drijven.
De honing heeft zich vermengd met het water.
Het water kun je weggooien, de bruine vervuiling kun je met een scherp en eventueel warm gemaakt mes  wegsnijden. 
Als de bijenwas te hoog is verhit, of als het te snel is afgekoeld
kan het zijn dat de vervuiling is gaan klonteren, maar zich nog door de hele was bevindt.
Dit is een stuk moeilijker om te reinigen.

Na deze eerste stap van reiniging, ben je er nog niet.
Verwarm de was nu au bain marie.
Smelt de was en
 zeef deze daarna door een oud t-shirt, een panty of een dubbelgevouwen kaasdoek.

Schenk de was in een siliconen vorm, zodat je deze hier ook weer makkelijk uit kunt krijgen.

Na deze eerste keer zeven, zie je dat de bijenwas nog niet volledig schoon is.
Herhaal deze stappen net zo lang tot je schone was hebt.
Dit kan best een keer of vier, vijf zijn.
En elke keer laat je de was tussendoor - urenlang - afkoelen
Helemaal wit wordt de was niet...
Witte was wordt met koolstoffilters gezuiverd en eventueel chemisch gereinigd en gebleekt.
Het aroma en de gezonde elementen van de bijenwas zijn er dan ook uit verdwenen.
Houd je net als ik niet van uren schoonmaken,
dan neem je apart materiaal voor deze bijenwas reinigingsklus.
Je krijgt het namelijk nooit meer helemaal schoon.

Al is het niet heel moeilijk, het is echt een tijdrovende klus.

Om de bijenwas handzaam te kunnen gebruiken
giet ik er blokjes van. 
Met een ijsblokjesvorm krijg ik handzame blokjes  van 12 tot 15 gram.
Voor gebruik rasp ik ze fijn.
Ideaal om je beewax wrap te refreshen of om zalf of lippenbalsem te maken.




Eigenschappen van bijenwas

Bijenwas wordt in heel veel producten gebruikt.
De kans is groot dat je het dagelijks gebruikt, zelfs al weet je het niet.
Misschien zit het in je haargel of flosdraad, op je kaas of je snoep, in je boenwas of op je snowboard.
De cosmetica-industrie is de grootste afnemer van bijenwas en gebruikt het voor vrijwel alles.
Van mascara tot lippenstift, van handcrème tot haarproducten.
Bijenwas heeft heel veel voordelen bij gebruik op je huid of in je haar.
  1.  Bijenwas bevat vitamine A, wat hydraterend werkt. Het zorgt ervoor dat je huid vocht vasthoudt waardoor je huid jong en stevig blijft.
  2. Bijenwas bevat  ontstekingsremmende eigenschappen die de geïrriteerde en rode huid kalmeert. Zo helpt het bijvoorbeeld tegen puistjes en mee-eters. Dit komt doordat bijenwas in staat is de huid te voeden en te hydrateren zonder de poriën te verstoppen. 
  3. Bovendien heeft bijenwas antibacteriële eigenschappen waardoor de huid goed wordt verzorgd. Daarom wordt bijenwas vaak toegevoegd aan huidverzorgingsproducten.
  4. Bijenwas helpt ook tegen irriterende stoffen van buitenaf. Het werkt als een soort beschermingslaagje als het op de huid wordt aangebracht. Bij extreme weersomstandigheden kan bijenwas je huid extra beschermen.
  5. Ook voor het haar kent bijenwas vele voordelen. De esters, vetzuren en vitamine A in de bijenwas bieden namelijk ontstekingsremmende eigenschappen die de hoofdhuid en haarzakjes diep voeden. Hierdoor kan bijenwas haargroei bevorderen. Maar bijenwas kan ook haaruitval voorkomen. Dit komt doordat bijenwas vocht in het haar weet vast te houden en het haar voedt. Het is dus een ideale moisturizer voor je haar.
Nuttig, eetbaar bijenwas: er zijn tal van goede redenen om het te gebruiken.
Vegans gebruiken het echter niet, omdat bijenwas een voluit dierlijk product is.
Ik heb inmiddels verschillende verzorgingsproducten gemaakt met bijenwas.

De farmaceutische industrie is daarna de grootste afnemer van bijenwas.
De eetbare bijenwas wordt vaak gebruikt om tabletten te omhullen, wat belangrijk is voor 
tabletten die het best werken als pas opgenomen worden in het laatste deel van het darmstelsel. 
Het waslaagje helpt de pil door de maag heen te komen, zodat hij verderop zijn werk kan doen. 
Ook in medische glijmiddelen en farmaceutische crèmes vindt je bijenwas.


Bijenwasproducten zelf maken


Ik ben super blij en supertrots op dit prachtige product, bijenwas.
De volgende producten heb ik al gemaakt. Wanneer je klikt op de gele link
zie je de handige, stap-voor-stap beschrijving met duidelijke foto's en doe je me zó na.... 



Deze wikkeldoeken maken plastic folie en zakjes overbodig.

100% natuurlijk en eetbaar

Gietkaars met een tropisch tintje, met een kleine toevoeging weert het ook muggen af

Twee recepten: voor antieke meubels èn houten keukengerei

Helpend bij brandwonden, schaafwonden en littekens






Actie

Om thuis zelf fijn aan de slag te kunnen, heb ik goed nieuws!
Deze blokjes pure, karakteristieke bijenwas verkoop ik in mijn winkeltje

 en kosten  2,40 euro per stuk.
Maar de rest van deze meimaand krijg je hier nog eens 10% korting op.
Je betaalt dan maar 2,15 euro voor een wasblokje.
Kun je eens fijn experimenteren met bijenwas.
Want ook jij bent het waard om te genieten van dit geweldige natuurproduct!

De blokjes was kan ik ook opsturen, verzendkosten zijn voor eigen rekening.