Vanaf eind oktober is het te overzien: ik heb nog maar twee moestuinen buiten de poort,
in plaats van vier. In het voorjaar krijg ik weer een seizoenstuin erbij
op de grote wijktuinvereniging, maar deze winter mag de tuin rusten.
En de akker in Archeon wordt zonder mijn hulp ook in de winter prima bijgehouden door Wil.
De strook adoptiegroen en mijn andere moestuin houd ik zelf bij, alle vier de seizoenen.
Dat is het mooie aan tuinieren: wanneer je veel buiten bent, sta je
dichtbij de natuur. Tot rust komen en genieten ligt binnen handbereik.
Kijk dit nieuwsgierige roodborstje wat elke keer even kwam kijken wat ik aan het doen was.
Ook eten met de seizoenen wordt logisch wanneer je veel buiten bent.
De aardbeien zijn in de zomer heerlijk zoet, de sperziebonen in augustus mals en krakend vers...
in de winter zijn ze smakeloos, ook al worden ze ingevlogen vanuit Spanje of Kenia.
Het past gewoon niet.
Knollen, kool en wortelen geven energie en warmte en die groeien juist nu volop,
nu we energie en warmte nodig hebben!
Toch is 't al té lang geleden dat ik iets heb geschreven over en gedeeld uit de moestuin.
Lees weer lekker mee met een warme kop thee...
Want over al die knollen en wortelen valt nog van alles te schrijven ;)
Maar we beginnen met iets anders!
Saffraan
Het duurste specerij ter wereld, ook wel het eetbare goud genoemd, is saffraan. Goud is nog net iets duurder, maar saffraan komt in de buurt. Het wordt het meest uit Iran geïmporteerd, máárrrr....
het komt ook uit mijn tuin! Hóe bijzonder is dat!
Door de manier van oogsten begrijp ik heel goed dat saffraan het duurste specerij ter wereld is.
Saffraandraadjes zijn namelijk de donker oranje
stampers van de saffraankrokus. Deze stamperdraden haal je heel voorzichtig tussen
duim en wijsvinger - of nog beter met een pincet - uit het bloeiende hart van de saffraankrokus.
Op de foto zie je ze verzameld - bij gebrek aan bakje - in een lege kastanjebolster.
Leg de stamperdraden te drogen op keukenpapier en bewaart ze vervolgens op
een luchtdichte plaats. Saffraan zorgt voor een mooie kleur en delicate smaak aan je gerecht.
De oogst is behoorlijk arbeidsintensief dus. Met een paar krokussen voor eigen gebruik
is dit goed te doen, maar heb je velden vol voor de handel,
dan wordt het een ander verhaal.
Dit najaar kocht ik nieuwe, biologische saffraanbolletjes op een oogstmarkt in Leiden,
maar wáár ik ze moest planten wist ik niet.
Het zakje bleef een tijdlang liggen in de keuken.
De krokussen konden niet zo lang wachten en spontaan begonnen ze te bloeien.
Gewoon vanuit het zakje. Nog nooit eerder zoveel enthousiasme gezien!!
Hier word je toch blij van.
Deze krokussen bloeien altijd in november en dáár houden ze zich aan!
Gauw maakte ik een stuk grond onkruidvrij, klaar voor deze enthousiastelingen.
En kijk, in de grond bloeien ze gewoon tevreden verder! Hóe leuk is dat!
Ze staan vlak voor de bijenkast in de tuin
en kunnen op deze manier ook de bijen nog voorzien van nectar en stuifmeel
in deze tijd van het jaar. Een win - win situatie!
Dat ik blij ben met saffraankrokussen, hoeft geen betoog!
Weet je dat ze ook uit jouw tuin kunnen komen? Bestel ze voor volgend jaar en plant ze uit.
Zelfs gewoon in een pot op het balkon of binnenshuis kun je je eigen saffraan kweken.
Oogst
Het gebeurt me wel vaker dat ik te weinig uren in een dag heb zitten, maar dat was zeker het geval
na de zomervakantie. Ik werkte veel in Archeon en verzamelde daarnaast elke dag groente, fruit en wildplukvondsten, meer dan ik op kon. Soms wist ik zelf niet meer hóe ik alle oogst moest verwerken. Ik lijk dan net een koortsachtig eekhoorntje die wil blijven verzamelen.
Erover schrijven, dát lukte dus even niet.
Uit de kas
Antroewa
Als eerste de bijzondere en voor mij nieuwe groente: antroewa!
Ik kocht 'm als klein plantje bij de tuinwinkel en op mijn vraag wat antroewa is, kreeg ik als antwoord:
een soort witte aubergine uit Suriname.
De plant groeide en groeide in de warme kas en uiteindelijk kwamen er bolvormige
groene vruchtjes aan. Van groen werden ze donkergeel...
Wit werden ze echter niet...
Uiteindelijk heb ik ze deze maand maar geoogst.
En ter voorbereiding van onze vakantie naar Suriname en het verblijf van oudste dochter daar,
organiseerde ik een Surinaams etentje met de antroewa's als bijgerecht.
Ik had ze nog nooit geproefd, máár... ik was gewaarschuwd.
Naar aanleiding van mijn vorige moestuinblog wist iemand te vertellen
dat antroewa erg bitter kon zijn.
Een Surinaamse vriendin vroeg ik om een recept: gewoon simpel roerbakken,
vertelde ze me, met wat uien, knoflook, peper en zout.
Ik was verrast toen ik de antroewa's met hun stevige schil doorsneed.
Binnenin leek het een beetje op knapperige komkommer.
Zou het echt zó bitter zijn?
Ik maakte het lekker klaar...
en bracht het op smaak met zoete ketjap.
De eerste hap smaakt goed, maar daarna... die nasmaak.
Oeh, wat is dát bitter!
De kinderen aten nog geen halve hap en wilden het al uitspugen.
Zelf at ik zeker vijf happen, maar om te zeggen dat dit een
succes was... nou, niet bepaald!
Deze antroewa ga ik dus niet eten wanneer ik in Suriname kom.
Een gewaarschuwd mens telt voor twee.
En de kinderen stel ik gelijk gerust: ik plant niet nog een keer
antroewa in de tuin!
Houd jij van bitter? Dan is antroewa een goede keus voor jou!
Zoete aardappel
Een betere kandidaat is de zoete aardappel. Deze doet zijn naam eer aan en is verre van bitter.
Hoewel het niet perse hoeft - ze kan ook in de volle grond - plaats ik deze warmteminnende plant
toch het liefst onder glas in de kas. Oorspronkelijk komt ze uit Zuid Amerika en Mexico.
Daar is het veel warmer dan hier. En in de kas hebben ze het de hele zomer
hartstikke goed gedaan.
Wat een blad groeide - nee... woekerde - door de hele kas heen.
Maar nu de oogst.
Ik had gehoopt op meer, maar de knollen hebben zich verpreid.
Bij één plant waren de lange uitlopers zich op meerdere plekken gaan wortelen
en ook daar groeiden weer knolletjes aan.
Bij de andere plant kon ik juist grote zoete bataten bij de aanplant zelf vinden.
Wat zou er gebeuren als ik volgend jaar meer blad snoei? Zou de knol-
vorming dan nog beter verlopen? En oh ja, weer eens zelf
zoete aardappel proberen te kweken, is ook erg leuk!
Tomaten
Ongekend veel had ik er dit jaar. Niet alleen in de kas en op het balkon, maar ook ontzettend
veel in de tuin voor het huis, het buurtgroen oftewel de adoptie-groenstrook.
Het zaad wat in de grond zat, kwam volop uit, wat resulteerde in grote tomatenplanten.
Samen met de buren heb ik ze lekker laten staan. We hebben ze niet opgebonden,
niet gediefd, niet gesnoeid of het blad verwijderd en eerlijk... nog nooit
heb ik zoveel tomaten kunnen oogsten.
Is dit 'ingrijpen' dan allemaal niet nodig? Een beetje relativering is op z'n plek.
Met een droge, zonnige zomer is het ingrijpen inderdaad niet zó nodig.
Is het echter nat, dan rotten de tomaten weg en hoe lager ze groeien, hoe sneller.
Heb je vaker tomaten op dezelfde plek staan, dan krijg je ook eerder kans op ziekten.
Dus het zaad elke keer laten opkomen waar het in de grond valt, is niet handig,
wanneer je een meerjaren moestuin hebt.
Maar eerlijk is eerlijk, waar de tomaten buiten al lang vergaan zijn,
staan de tomaten in de kas nog tot op de dag van vandaag.
Deze foto's zijn van begin november
en bijna een maand verder oogstte ik vandaag nog deze tomaat.
Plus mini komkommertje.
Enneh... groen is bij deze soort toch rijp, dát zie je aan de gele streepjes bovenaan.
Uit de tuin
Aardpeer
Volop groeit deze plant het hele jaar door. In het voorjaar verschijnen er grote, lange stengels
die de hele zomer door groeien. In de nazomer krijg je er prachtige mini-zonnebloempjes in, want
al doet de naam anders vermoeden, deze plant is familie van de zonnbloem en niet van de aardappel.
Omdat we in het voorjaar weer een tuinrenovatie hadden en de kas verhuisde,
zitten de aardperen behoorlijk in de verdrukking.
Niet dat zij zich daar iets van aantrekken overigens.
Langzaam zag ik eind oktober een stoeptegel omhoog komen
wat er snel daarna vier werden.
Ik werd hoopvol! De aardpeerknolletjes groeien gewoon
onder de stoeptegels door.
Hoewel... toen ik daadwerkelijk ging kijken was dat niet helemaal waar.
De aardperen groeiden wel hard, maar drukten de schutting opzij en die
drukte de stoeptegels weer omhoog.
Wát een kracht hè?! We kunnen ons zorgen maken over wat er misgaat
in het milieu, maar met zulke groeikracht mogen we ook hoopvol zijn.
Hoera! Voor de aardpeer want hij heeft gewonnen en groeit tegen de klippen op.
Ik oogstte heel wat aardperen en ben nog niet eens op de helft.
Ze blijven maar groeien.
Ik bedenk de lekkerste recepten dit jaar met aardperen.
Enneh... de stoep heb ik weer netjes plat gelegd na de eerste oogst.
Vogelmuur
Ter afwisseling van de wintergroente oogstte ik heerlijke, frisgroene blaadjes!
Misschien ken je het als onkruid, maar dit kruid - vogelmuur genoemd -
heeft een lekkere, frisse smaak en groeit het jaarrond.
Ik plukte een vergiet vol uit twee verschillende tuinen en
maakte er een lekker stamppotje van, voor extra groene energie!
Gojibes
Plaatje toch? Deze besjes groeien en rijpen bijna de hele winter door.
De Nederlandse naam is boksdoorn, maar jij kent 'm vast onder de
naam van het superfoodbesje uit China: de gojibes.
Ik droog ze of maak er soep van. En dit jaar werd het tijd om de lange
stekelige takken weer eens goed terug te snoeien.
Dat loopt wel weer uit volgend jaar.
En wat ik met die gedroogde gojibessen zoal doe?
Bijvoorbeeld dit....
De echte wintergroentes komen er ook aan!
Boerenkool
Yes! Ik heb weer boerenkool en ze groeit fantastisch!
Is ze niet mooi?!
Dit jaar ga ik ze tijdig oogsten en invriezen.
Er zit nu nog bijna geen witte vlieg op, maar dat komt vroeg
of laat wel en vervolgens blijven deze schadelijke beestjes ook in de grond zitten.
Na een lichte nachtvorst is het een goede keus om deze groente te oogsten.
Dit komt doordat het zetmeel in de plant door kou wordt omgezet in suikers.
Stelling: dit natuurlijke principe kun je nabootsten door de boerenkool in de vriezer
te leggen voordat je ze gaat eten.
Klopt dit en ben je het ermee eens? Of denk je dat het anders werkt?!
Laat het me weten.
Hoe het ook zij, deze knapperige, donkergroene bladgroente lag
deze maand al twee keer op ons bord! Mjumm!
Spruiten
Vroeger als kind viel ik een beetje uit de toon, want al mijn klasgenootjes vonden spruitjes vies,
maar ik vond ze lekker!
Daarom zet ik ze het liefst elk jaar in de tuin, hoewel het nu weer wat langer
geleden is.
Wist je dat dit voor elke groente geldt?
Het ligt eraan hoe je ze klaarmaakt en dan lust je - net als mijn schoonzoon -
uiteindelijk bijna alle groentes!
Het is niet een eerlijke vergelijking, maar slakjes lusten ze ook ;)
Pastinaak
Deze winter staat er ook nog pastinaak op het menu... die groeit fijn ondergronds door.
Ik heb er nog geen foto van, maar dát komt.
Wist je trouwens dat deze witte, zoete wortel in heel Nederland
alleen maar biologisch geteeld wordt?
In elke supermarkt waar je pastinaak koopt, is ze dus alleen maar biologisch verkrijgbaar.
Dát zou met alle groente moeten zijn!!
Maar dát is nog een toekomstdroom!
Knoflook
Tien - tien - tien - tien... Dit ezelsbruggetje heeft alles te maken met knoflook planten.
En staat voor: op of rond de 10de dag van de 10de maand plant je knoflook
10 cm diep en 10 cm van elkaar.
Zó... nu weet je het ook. Of je het ooit zelf gaat doen of niet....
Waarom ik er dan in november over schrijf?
Ha ha, omdat knoflook gelukkig zelf niet weet wanneer het precies 10 oktober is
en zeker met dit warme najaar, is het echt niet zo erg dat het een maandje later wordt.
En dat werd het bij mij... toen ik dus wel tijd had.
Nu zit de knoflook in de grond, want op deze manier heeft knoflook
nog genoeg tijd om een gezond en sterk wortelstelsel aan te leggen.
De winterkou stimuleert de bolvorming waardoor ik een grotere oogst
hoop te krijgen. Niet iedere plant houdt van deze koudebehandeling, maar
knoflook heeft het juist nodig.
Welke knoflook je het beste kunt planten?
De dure plantknoflook is echt niet beter dan verse knoflook
of biologische knoflook uit de winkel.
Mits ze in Nederland gegroeid is. Je kiest voor biologisch omdat ze dan niet met
een middel is behandeld tegen uitlopen. Want juist dat uitlopen moet je wel
hebben bij knoflook planten.
Mulchen
Spitten is niet alleen een zware klus voor de tuinder, maar ook zwaar voor het bodemleven.
En eigenlijk bij de moderne tuinder al lang passé.
Mulchen! Dáár doe je goed aan.
Maar wat is mulchen nu precies?
Eigenlijk is mulchen een chique woord voor het toedekken of bedekken van de bodem
met organisch - oftewel natuurlijk - materiaal.
Mulchen heeft vele voordelen:
- het verbetert de bodemstructuur
- voeding, vocht en licht dringen beter in de bodem
- het bodemleven verwerkt de mulchlaag tot een luchtiger bodem
- er groeit geen onkruid
- het beschermt tegen kou en warmte
- het voorkomt uitdroging
- vorst dringt minder door in de grond
- bij flinke regenbuien slaat de grond niet dicht
Je kunt organisch materiaal als bladeren en fijngeknipte stengels van snoeimateriaal over de grond verdelen. Dát doe ik meestal.
Maar dit jaar doe ik het anders...
Van Archeon nam ik drie grote zakken mee, vol met
schapenwol: ruw, ongewassen en ongschikt om te spinnen.
Maar wel geschikt om te gebruiken als natuurlijk mulchmateriaal.
En ook al heeft het niet gesneeuwd... vanuit de verte lijkt het wel zo.
Witte en bruine schapenwol vormen een warme, bedekkende laag over de tuin.
En na alle winterse omstandigheden en buien, moet het als het goed is,
in het voorjaar (bijna) verteerd zijn en een luchtiger structuur en fijne mest geven.
Ondertussen ruik ik schaap en terwijl ik de wol over de tuin verdeel
worden mijn koude handen bedekt met een laagje natuurlijke lanoline.
Boven zo'n deken kan het ijzig koud worden, maar daaronder houd de grond het wel warm.
Zaad winnen
En om alvast vooruit te kijken naar volgend jaar, verzamelt een goede moestuinder zaad.
Want regeren èn tuinieren is vooruit zien.
Kopen in de winkel kan altijd, maar biologisch zaad kun je prima 'winnen' uit eigen tuin.
Het makkelijkst zijn wel bonen... Uit mooie, groot gegroeide bonen - sperziebonen, snijbonen
of droogbonen - haal je een paar zaden. De rest eet je gewoon op.
Pompoen is ook zo makkelijk:
Vorig jaar had ik pompoenpitten bewaard uit biologische pompoenen van de Lidl.
Dit jaar had ik vier of vijf planten en zo'n tien kilo pompoen geoogst.
Wat hebben we het veel gegeten. Bewaar weer van de mooiste exemplaren wat pitten.
En zo doe je mee aan de kringloop van de natuur.
Dit jaar waren ook een ijsbergsla en een andijvieplant uitgelopen.
Ik liet ze staan tot de kleine gele bloempjes pluis werden.
\
En in dat pluis of beter gezegd eraan vast, zitten de zaadjes. Klein en heel erg veel.
Wanneer je het zaad goed hebt laten drogen, gewoon aan de lucht,
bewaar je het op een donkere, liefst luchtdichte plek.
Ik vouwde fleurige zaadenvelopjes
Met de naam en het jaartal erop weet je precies wat je hebt.
Deze envelopjes kun je prima zelf maken:
klik!Een leuk werkje voor een regenachtige dag
en natuurlijk kun je deze envelopjes voor meerdere doeleinden gebruiken.
En hiermee .
Heb ik je kunnen inspireren?
Vergeet niet te eten met de seizoenen.
Er is meer dan genoeg groente
die ook nog eens erg kleurrijk kan zijn.
Die afwisseling in kleuren op je bord is altijd goed!
Zorg goed voor jezelf. Tot de volgende!
Citroenpoeder
